Gazel Genel Özellikleri
• Divan edebiyatının en önemli ve çok sevilip kullanılan nazım biçimidir.
• Aruzun her kalıbıyla yazılan gazelin nazım birimi beyittir.
• Gazeller en az 5, en çok 15 beyitten oluşur.
• Uyak düzeni aa/ba/ca… biçimindedir.
• Gazellerde aşk ve şarap temaları, zamandan yakınma, felsefi ve didaktik düşünceler işlenir, din ve tasavvuf konuları de ele alabilir.
• Konu yönünden halk şiirindeki koşmaya benzer.
• Gazelin İlk beytine matla, son beytine makta (taç beyit [şairin adının geçtiği beyit]), matlanın altındaki beyte hüsn-i matla, maktanın üstündeki beyte de hüsn-i makta adı verilir.
• Gazelin en güzel beytine beyt-ül gazel denir.
• Gazelin beyitleri arasında genellikle konu bütünlüğü yoktur; ancak bazı gazellerde konu bütünlüğü görülür. Bu tür gazellere yekahenk gazel denir.
• Aynı güç ve güzellikte beyitlerden oluşan gazellere yek-âvâz gazel adı verilir.
• Bazı gazeller dize sonlarındaki uyaklardan başka, bir de dizenin ortasında bir iç uyak meydana getirilerek yazılır. Bu gazeller ortadan bölünüp alt alta yazıldıklarında abab/ cccb/dddb… biçiminde uyaklı dörtlükler meydana gelir. Bu tür gazellere musammat gazel denir.
• Divan şiirinin en ünlü gazel şairleri Fuzûlî, Bâkî, Nedim, Naif…’dir.
Gazel Örnekleri
Övle ser-mestem ki idrâk etmezem dünyâ nedür
Men kimem sâkî olan kimdür mey û sahbâ nedür
Gerçi cânândan dil-i şeydâ içün kâm isterem
Sorsa cânân bilmezem kâm-ı dil-i şeydâ nedür
Vasldan çün âşık-ı müstâğni eyler bir visal
Âşıka mâşukdan her dem bu istiğnâ nedür
Hikmet-i dünyâ vü mâfiha bilen arif degül
Arif oldur bilmeye dünyâ vü mâfiha nedür
Ah u feryadun Fuzûlî incidübdür âlemi
Ger belâ-yı işk ile hoşnûd isen gavga nedür
(Fuzûlî)
