Türk Edebiyatında Efsane Nedir? Efsane Özellikleri
Doğaüstü özellikler gösteren olayların ve kahramanların yaşamlarının anlatıldığı hikâyelere efsane (mit, mitos) denir.
Hayal gücünün ürünü olarak ortaya çıkan efsaneleri araştıran bilim dalına mitoloji denmektedir. . Eski dönemlerde doğa olaylarının nedenlerini bilmeyen insanlar bu olayları açıklama gereği duymuşlardır. Bu açıklamalarda “Tanrı, ruh, melek, kıyamet, cin, peri, gök, yer, dağ, yağmur” gibi üstün saydıkları ve önem verdikleri maddi-manevi kavramlar hakkında onları kişileştirme ve konuşturma yoluyla birtakım hikâyeler üretmişlerdir. Efsane özelliği kazanan bu hikâyeler toplumların ortak malı olmuştur.
Efsane Özellikleri
Efsaneler toplumların inançlarını yansıtır ve sözlü olarak nesilden nesile aktarılır.
Semavî dinlerin gelmesi ve yayılması, bilimin ilerlemesi, ekonominin gelişmesi gibi dünyayı değiştirici ve dönüştürücü süreçler sonunda insanlar merak ettikleri pek çok sorunun cevabını bulmuşlardır. Böylelikle efsanelerde de değişiklikler olmuştur. Efsaneler artık az da olsa tarihi gerçeklerden beslenmeye başlamış ve yazılı hale gelmiştir. Hatta efsaneler ideal insan ve toplum tipini örneklendiren hikâyelere dönüşmüştür. Özellikle sevilen toplum liderleri, din adamları etrafında hep iyiliği yücelten ve o insanın yüceliklerini anlatan hikâyeler ortaya çıkmaya başlamıştır. Menkıbe de denilen bu efsaneler yazılı olarak günümüze kadar ulaşmıştır.
Boş Beşik, Çoban Çeşmesi, Gelin Kayası gibi efsaneler pek çok yöreye uyarlanarak anlatılır. Hazret-i Ali Cenkleri, Battal Gazi, Hacı Bayram Veli gibi kişilerle ilgili olanlar, menkıbe özelliği taşır.
Efsaneler konularına göre yaratılış efsaneleri, tarihi efsaneler, olağanüstü güçleri, kişileri, varlıkları konu alan efsaneler ve dinî efsaneler diye ayrılır.
Masalla benzerlik gösteren efsanelerde yerellik vardır. Masallar ise evrensel mesajlar verir.
