Tekerleme Nedir? Tekerlemelerin Genel Özellikleri
Tekerleme Nedir?
TDK’ye göre tekerleme: “çoğunlukla basmakalıp söz” olarak tanımlanmıştır.
Tekerlemelerin Genel Özellikleri
- Başı ve sonu kafiye, aliterasyon ve secilerle oluşturulmuş ses oyunlarıyla ve çağrışımlarla bağlanarak hayaller ve düşüncelerin sıralanmasından oluşur.
- Diğer nazım türlerine nazaran daha kararsız ve tutarsızdır.
- Bütün tekerlemeler manzum halde değildir. Yarı manzum tekerlemelerin yanında mensur tekerlemeler de vardır.
- Masal, bilmece, halk öyküsü gibi türlere bağlı olarak ortaya çıkmıştır.
- Çocuk oyunlarındaki sayışmacalar da bir çeşit tekerlemedir.
- Gerçek olaylara veya şaman dualarına bağlı olarak gelişmiştir.
- En temel özelliği belirli bir konusunun olmayışıdır.
- mısra başı ve sonu kafiye, aliterasyon ve seci (iç uyak) söz konusudur.
- Birbirini tutmayan hayaller, düşünceler söz işlenir.
- Masal ve hikayelerde dinleyeni anlatıma hazırlama özelliği vardır.
- Ebe seçimi, tarafların seçimi, yanıltmacalarla çocukların dilini geliştirmeye dönüktür.
- Manzum, yarı manzum ve mensur tekerlemeler mevcuttur.
- Genellikle mani düzeniyle (aaxa) söylenmiştir.
- Oyun, tören, çocuk oyunu, inanç, seyirlik oyunları, mektup, Aşık edebiyatı, Tasavvuf edebiyatı gibi türleri vardır.
Tekerleme Örnekleri
Keseri almış eline,
Metreyi takmış beline,
İnmiş evin temeline
Mühendis olmuş bizim fare
Farem gelir pek civelek,
Evde koymaz pantolon yelek,
Hem peynir yer, hem çökelek
Hainoğlu hain bizim fare
Fareler
Kedi damdan atladı,
Apandisi patladı
Onu gören kediler,
Birer birer saklandı
Hastalanan kediyi küçük fareler,
Doktora götürdüler
Kedinin yaptığı kötülüğe
İyilikle cevap verdiler
ÖRDEK
Çık çıkalım
Çayıra
Yem verelim
Ördeğe
Ördek yemi yemeden
Ciyak miyak
Demeden
Aldım baktım
Kimi çıkardım
Seni çıkardım
Sen çıkmazsan sen çık
DEVE
Eveleme develeme
Evvel altı elma yedi
Seren sekiz serçe dokuz
Tarmanın topu kara
A devenin çatı kara
KUZU
Kuzu kuzu me
Bin tepeme
Haydi gidelim
Ayşe teyzeme
KARGA
Karga karga “gak” dedi,
“Çık şu dala bak” dedi,
Karga seni tutarım,
Kanadını yolarım
TAVUK
Pazara gidelim,
Bir tavuk alalım,
Pazara gidip,
Bir tavuk alıp ne yapalım?
Gıt gıdak diyelim
Happur huppur,
Happur, huppur yiyelim
LEYLEK
Leylek leylek havada,
Yumurtası tavada,
Gel bizim hayata,
Hayat kapısı kilitli,
Leyleğin başı bitli
TEKİR
Bir iki tombul tekir,
Camdan baka,
Başına taka,
Hop hop, altın top
TAVUK
Pazara gidelim,
Bir tavuk alalım,
Pazara gidip,
Bir tavuk alıp ne yapalım?
Gıt gıdak diyelim
Happur huppur,
Happur, huppur yiyelim