Türk Edebiyatı

Öykü (Hikâye) Nedir? Öykü (Hikâye) Özellikleri

Yaygın bir tanımla öykü, “yaşanmış ya da yaşanması mümkün olan olayların anlatıldığı kısa yazılardır”. Kimileri de öyküyü “insan yaşamından gerçeğe uygun kesitler sunan, bunu yere, zamana bağlayarak yapan bir yazı türü” olarak tanımlamıştır.

Öyküde ele alınan kişiler çoğu zaman yaşamlarının belli ve kısa bir anı içinde izlenir; karakterlerinin yalnızca bir yüzü üzerinde durulur, ayrıntılara girilmez.

Öyküler gerçek ya da düş ürünü bir olayı kısa şekilde anlatır. Kısa oluşu, yalın bir olay örgüsüne sahip olması, az sayıda karaktere yer vermesi ile roman ve diğer anlatı türlerinden ayrılır.

Öykü türünün kurucusu İtalyan sanatçı Boccacio’dur. Fransız edebiyatında Maupassant, Rus edebiyatında Çehov ve İngiliz edebiyatında O’Henry öykü türünün ustalarıdır.

Öykünün ögeleri

Anlatıcı

Öyküyü anlatan kişidir. Anlatıcı öyküde çeşitli yöntemler kullanabilir. Bu yöntemler; birinci kişili anlatım (Anlatıcı, olay kahramanlarından biri gibi davranır. Bu durumda çevresindeki kişiler, bu kişilerin duygu ve düşünceleri anlatıcının gözüyle görülür. Buna kahraman bakış anlatımı da denir. ), üçüncü kişili anlatım (Anlatıcı, öyküden kendisini çıkarır, bir gözlemci gibi davranır. Öykü ile okuyucu arasına girmez. Bu anlatıma gözlemci bakış anlatımı da denir.), ilahî bakış anlatımı (Her şeyi “bilme / sezme / görme” esasına dayanan bu bakış açısı yazara geniş imkânlar sunar. Böyle bir güç ve yetenekle donatılmış anlatıcı adeta “Tanrı gibi”, her şeyi bilir, görür, sezer; geçmişten ve gelecekten haber verir. O, her şeye hâkim ve her şeyin üstündedir. Bu anlatıma tanrısal bakış anlatımı da denir.)

Olay-durum

Yazarın öyküde anlattıklarına olay ve durum denir. İnsan yaşamıyla ilgili her konu bir olaydır. Öyküdeki her olay insanın eyleme dönüşmüş tutkuları, özlemleri, düşleri veya istekleridir. Olaylar oluş sıraları içinde ve neden-sonuç bağlantılarıyla verilir.

Kişi-karakter

Hiçbir öykü, ister olaya dayansın, ister duruma, insansız olamaz. Çünkü sanatsal ürünlerin amacı insanı anlatmaktır. Tüm ögelerinde olduğu gibi kişi ve karakter ögesi de roman ve öykülerde ortaktır. Ancak öykü kişileri genellikle tek boyutlu olarak anlatılır; kişilik özelliklerine ayrıntılı olarak değinilmez.

Yer-zaman: olay ve durumların belli bir yerde belli bir zamanda geçmesi gerekir. Olay ve durum, yer ve zaman ögesinden bağımsız düşünülemez. Olaylar değiştikçe yer ve zamanda da değişmeler olur.

Öykü Türleri

Olay öyküsü

Bu öykülere “klasik vak’a öyküsü” de denir. Bu tür öykülerde yazar, okuyucuyu çarpıcı bir olayla öyküye bağlamaya çalışır. Öykücü giriş, gelişme ve sonuç bölümleri içinde olayı aktarır. Bu teknik Fransız sanatçı Maupassant tarafından geliştirildiği için bu tür öykülere “Maupassant tarzı öykü” denir.

Türk edebiyatında bu tarz öykücülüğün en büyük temsilcisi Ömer Seyfettin’dir. Refik Halit Karay, Yakup Kadri, Reşat Nuri de bu tarz öykücülüğün önemli sanatçılarındandır.

Durum Öyküsü

Bu tarz öykülere “modern öykü” de denir. Bu tür öykülerde merak ögesi ikinci plandadır. Yazar okuyucuyu sarsan, heyecana getiren bir anlatım sergilemez. Onun yerine günlük yaşamdan bir kesit sunar veya bir insanlık durumunu belli bir ortam Kesit öyküsünde olayın ve gerilimin yerini belli bir ortamdan kaynaklanan izlenimler, çağrışımlar almıştır. Bu tür öykülerde serim (giriş), düğüm (gelişme) ve çözüm (sonuç) gibi bölümlere rastlanmaz.

Bu tarz öykünün dünya edebiyatındaki en önemli temsilcisi Rus sanatçı Anton Çehov‘dur. Bu tarz öykülere de “Çehov tarzı öykü” denir. Bu tarz öykücülüğün Türk edebiyatındaki en önemli sanatçıları Sait Faik Abasıyanık ve Memduh Şevket Esendal’dır.

Türk Edebiyatında Öykü

  • Öykü türü Türk edebiyatına Tanzimat Dönemi’nde girmiştir.
  • İlk öykü örnekleri Ahmet Mithat’ın yazdığı Letaif-i Rivayât adlı eserdir.
  • Batılı anlamda ilk öykü örnekleri Sami Paşazade Sezai’nin Küçük Şeyler adlı eseridir.
  • Türk öyküsü Milli Edebiyat döneminde Ömer Seyfettin ile asil çıkışını yapmış; Memduh Şevket, Sait Faik, Tarik Buğra, Sabahattin Ali, Haldun Taner gibi sanatçılarla iyice gelişmiştir.
İlginizi çekebilir:
Ahmedî Kimdir? Hayatı Eserleri ve Edebi Kişiliği

İlgili Makaleler

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu