Kaside Genel Özellikleri
• Anlamı “kastetmek, yönelmek” olan kaside sözcüğü, Arapça kökenlidir. Edebiyatta “belli bir amaçla yazılmış manzume” demektir.
• Türk edebiyatında din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla belirli kurallar içinde yazılan uzun şiirlere denir.
• Nazım birimi beyittir. En az 31 en çok 99 beyitten oluşur.
• Uyak düzeni gazel gibidir: aa/ba/ca/da… olan kasideler, aruz ölçüsünün değişik kalıplarıyla yazılabilir.
• Kaside şairlerine kaside-gü (kaside söyleyen), kaside-sera ya da kaside-gerdaz (kaside yazan) denir.
• İlk beytine matla, son beytine makta, şairin adının geçtiği beyte taç beyit, matlanın altındaki beyte hüsn-i matla maktanın üstündeki beyte de hüsn-i makta adı verilir.
• Kasidenin en güzel beytine beyt-ül kasid denir
• Konularına göre kasideler tevhit, münacat, naat, medhiye, mersiye,hicviye gibi adlar alır.
• En ünlü kaside şairi Nefî’dir.
Kaside 6 bölümden oluşur
Nesib ya da Teşbib: Bu bölüm 15-20 beyitliktir. Bu ilk bölümde âşıkane duygular yer alıyorsa “nesib”, bahar, doğa, bayram gibi konular işleniyorsa “teşbib” adı verilir.
Kasidede amaç bir büyüğü övmektir; fakat şair doğrudan övgüye başlamaz. Nesib ya da teşbib bölümünde bir betimlemeyle başlamak ister. Genellikle bahar, kış, gece, at, savaş alanı gibi betimlemeler yapar ya da bir güzeli anlatır. Kasidelere ismini veren kısım bu bölümdür. Ele alınan konuya göre bahariye, ramazaniye, hammamiye, iydiye, sitaiye, nevrûziye olarak adlandırılır. Uyaklarına göre “r” harfi ile bitiyorsa raiyye, “1” harfiyle bitiyorsa lamiyye, “m” harfiyle bitiyorsa mimiyye diye adlandırılır. Kimi zaman da redifi, eğer redifi yoksa uyağına göre adlar alır. (Örnek Su Kasidesi)
Girizgâh: İkinci bölüm olan girizgâh genellikle tek beyitten oluşur ve burada şair medhiyeye (övgüye) geçeceğini bildirir. Girizgah konuya uygun ve nükteli olmalıdır.
Medhiye: Üçüncü bölüm olan medhiyede asıl konu anlatılır. Beyit sayisi konuya ve saire göre değişen medhiye bölümü kasidenin en sanatlı beyitlerini içerir. Bu bölümde Allah, peygamber, padişah ya da önde gelen kişiler övülür.
Tegazzül: Kasidenin dördüncü bölümü olan Tegazzül, “gazel söyleme, gazel tarzında şiir yazma” anlamına gelir. Kasidelerin içinde genellikle medhiye bölümünden sonra bir fırsatını düşürüp ayni ölçü ve uyakta bir gazel söylemektir. 5-12 beyit arasında değişir. Bu bölüm her kasidede bulunmayabilir.
Fahriye: Şairin kendisini övdüğü bölümdür.
Dua: Kasidenin son bölümüdür. Bu bölümde önceki beyitlerde övgüsü yapılan kişi için dua edilir.
