Gizil-Örtük Program Nedir? Gizil-Örtük Programın Özellikleri Nelerdir?

Öğretmenlerin ve yöneticilerin kendi değer, görüş ve resmi olmayan beklentilerini yansıtan mesajları içeren, sosyo-kültürel-ekonomik özellikleri ve okulun fiziksel, kültürel çevresi ile şekillenen, okuldaki öğretmen ve yöneticilerin davranışları, yaklaşımları, inançları, değer yargıları, okul atmosferinin niteliği, okul içi ortamın öğrencilere sağladığı etkileşim örüntüsü, okul içi yazılı olmayan kuralları, rutinleri, disiplini, otoriteye itaat etme gibi tutum ve daha birçok etkeni içeren resmi, yazılı olmayan yaşantıları içeren program türüdür.

Gizil programdır ve resmi programda yazılı olmayan kazandırılacak özellikleri içerir. Bu nedenle, örtük programla gülük yaşam süreçlerinin Öğretim programı içinde yer alan, bir dersin hedef, içerik, öğretme-öğrenme süreçleri, değerlendirme bölümlerini ve bu dersle ilgili olan eğitim faaliyetlerini sistematik bir şekilde gösteren programdır. Bir sınıfta öğretimi öngörülen bir dersin amacını, süresini, uygulama ve değerlendirmelerini belirleyen programdır.

Bir ders süresi içinde planlanan hedefin / hedeflerin bireye nasıl kazandırılacağını gösteren tüm etkinliklerin yer aldığı bir plandır.

Örnek: İlköğretim 4. Sınıf matematik dersinde ‘’Saati dakikaya, dakikayı saniyeye dönüştürebilme’’ hedefine yönelik olarak temelde içerik-eğitim durumları ve değerlendirme ögelerini içeren bir ders planı hazırlama aynı zamanda bir ders programıdır.

Eğitim süreçlerinden çok da farklı olmadığı ifade edilir. Örtük programın, öğrencilerin yaratıcı, araştırıcı bireyler olarak yetişmelerini öngören, okul içi ve dışı faaliyetleri kapsayan ve öğrencilerin yaşama uyum sağlamaları üzerinde duran özellikleri vardır.

Örnek: Aynı ilköğretim programını uygulayan iki okuldan birinden mezun olanların daha sosyal, girişken ve başarılı iken diğer okul öğrencilerinin içe dönük, pasif ve başarısız olmalarının nedenleri arasında örtük program faaliyetlerinin yetersizliği ya da ihmal edilmesi etkili olabilir.

Örtük programın;

1. Resmi olmayan veya açıkça belirtilmemiş, fakat öğrencilerin ulaşmalarının beklendiği mesajları,
2. Beklenmeyen (amaçlanmayan) öğrenme sonuçlarını (ürünlerini),
3. Eğitim sisteminin yapısı nedeniyle ortaya çıkan ve açık olmayan mesajları,
4. Öğretim programının amaç ve etkinliklerini kapsamadığı,
5. Öğrenme-öğretme süreci içerisinde ortaya çıkan bilgi, düşünce, değer, tutum, uygulama ve bunların sonucunda öğrencilerle oluşan bütün özellikleri kapsadığı,
6. Okulun düzeni, kuralları, fiziksel ve psikolojik çevresi, yöneticilerin ve öğretmenlerin sözlü ya da sözsüz iletilerini içerdiği,
7. Öğrenciler tarafından ortaya konulan faaliyetleri içerdiği söylenebilir.

Hangi düzeyde olursa olsun bütün okul veya eğitim kurumlarının bir örtük programı oluşur ve eğitimin kalitesinde önemli rol oynar.

NOT:

Örtük program:

• Ahlaki gelişim için güçlü bir araçtır.
• Eşitlikçidir, adaletlidir.
• Güven ve değer geliştirir.
• Uyum sağlamayı kolaylaştırır.
• Sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerden etkilenir.

Örtük program aracılığıyla farklı sınıflarda, öğrencilere örtük olarak farklı şeyler öğretilebilir.

Örnek: Biri esasici, diğeri ilerlemeci eğitim anlayışına sahip iki öğretmenin sınıflarındaki öğrenciler farklı düşünce, davranış ve beklentilere sahip olabilir. Öğretmenlerin eğitim felsefeleri, onların öğretim uygulamalarını değiştirebilir ve sonuç olarak sınıflarının örtük programı da farklılaşabilir. Esasici bir öğretmenden öğrencilerine; ‘’Bilgiler ezberlenmelidir.’’, ‘’Konu iyi bilinmelidir.’’, ‘’Öğretmenin derste anlattıklarını bilmek, bunları sınavlarda yazarak başarılı olmak ve çok sıkı çalışmak önemlidir.’’ Mesajları geçebilir. İlerlemeci bir öğretmenin öğretim uygulamalarıyla öğrencilere ‘’İş birliği ve paylaşım içinde olmalıyız.’’ ‘’Ders kitabındaki bilgileri ezberlersek öğretmenimizin hoşuna gitmez.’’, ‘’Derse etkin biçimde katılmalı ve farklı bilgi kaynaklarına ulaşmalıyız.’’ Mesajları geçebilir ve öğrenciler bu yönde davranabilir.

Örtük program, yazılı (kurumsal) programın hedeflerini hem destekleyebilir hem de engelleyebilir.

Örnek: Yeni ilköğretim programları, ilköğretim okullarında öğrenci merkezli ve ezberden uzak bir eğitim anlayışını yeşertmeye çalışırken; yayınevlerinin, dershanelerin, ulusal sınav sisteminin var olan yapısının ve öğretmenlerin geleneksel eğitim anlayışlarının etkisiyle öğrencilerde ve velilerde ‘’Sınavlara yönelik mutlaka hazırlık yapılmalıdır.’’ Anlayışı oluşabilir ve böylelikle yeni ilköğretim programının hedeflerinin gerçekleşmesi engellenebilir.

Örtük program istendik ve bilinçli değildir. Örtük program ahlaki gelişme için güçlü bir araç olabilmektedir.

Örnek: Sınıfta öğretmenin çok fazla tepki gösterdiği durumlar çoğunlukla sınıfa geç gelme, sınıfta çok gürültü yapma, kendisinin söylediğini yapmama vb. hareketlerdir. Diğer bir ifadeyle öğretmenin öfkesi öğrencinin entelektüel eksiklikleriyle değil, daha çok kurumsal düzenlemeler ve kurallara aykırı davranışlar nedeniyledir. Öğretmenler sınıftaki öğrencileri üç gruba ayırmaktadır. Birinci gruptaki öğrenciler, kendi istek ve beklentilerine uygun davranan öğrencilerdir. Öğretmen bu gruptaki öğrencileri ‘’iyi’’ öğrenciler olarak nitelemektedir. İkinci gruptaki öğrenciler kendi istek ve beklentilerine aykırı davranan öğrencilerdir. Öğretmen bu gruptaki öğrencileri ‘’kötü’’ öğrenciler olarak nitelemektedir. Üçüncü gruptaki öğrenciler, uyumlu ya da aykırı davrandığı anlaşılamayan öğrencilerdir. Öğretmen ilk iki gruptaki öğrencilerin isimlerini kısa zamanda öğrenirken, üçüncü grupta yer alan öğrencilerin isimlerini daha uzun bir zaman sonunda öğrenebilmektedir. Sonuçta öğretmenin sınıfta koyduğu kurallara uygun hareket eden öğrenciler entelektüel düzeyleri düşük olsa bile başarılı olabilmektedir (Yüksel, 2004:70-71).