Çoklu Zekâ Kuramı

Howard Gardner zekâyı “bir problemi çözme ya da farklı kültürel ortamlarda bir ürüne şekil verme yeteneği” olarak tanımlamıştır. Yani zekâ spor, müzik, doğa, resim vb. birçok alanda performans ortaya koymak olarak tanımlanmıştır.

Gardner’ın 1983 yılında ortaya koyduğu ‘Çok Boyutlu Zekâ Kuramı’na göre insanlarda sözel-dilsel, sosyal, görsel-uzamsal, içsel, bedensel-kinestetik, müzik-ritmik, mantık-matematik, olmak üzere yedi zekâ alanı vardır. Gardner daha sonra bu zekâ alanlarına doğa zekâsını da eklemiştir. Gardner’ın kuramının temel dayanağı, insanlarda bütün zekâ alanlarından değişik miktarlarda bulunmasıdır. Ancak önemli olan, güçlü olan zekâ alanlarının geliştirilmesi değil, farklı olan birden fazla zekâ alanının güçlendirilerek etkin hale getirilmesidir. Gardner’ın bu kuramıyla zekâya geleneksel bakış açısı ve doğal olarak da zekâyı sadece dil ve matematik olarak düşünen zekâ testleri, tanımlamaları tarihe karışmıştır.

Zekâya Geleneksel Bakış Açısı

• Zekâ doğuştandır. Katılım ve çevreye etkileşimiyle şekillenir. Kalıtım zekânın temel belirleyicisidir.
• Zekâ sayısal olarak ölçülebilir.
• Zekâ tekildir.
• Zekâ öğrencileri sınıflandırmak ve gelecekteki başarılarını tahmin etmek için kullanılır.
• Sadece dil ve matematik alnındaki zekâ önemlidir.

Zekâya Çağdaş Bakış Açısı

• Bireyin katılımla birlikte getirdiği zekâ kapasitesi geliştirilebilir, iyileştirilebilir, değiştirilebilir.
• Zekâ yaşam içerisinde bir performansla ortaya konduğuna göre sayısal olarak ölçülemez.
• Zekâ çeşitleri yollarla sergilenebildiğine göre çoğuldur.
• Zekâ öğrencilerde var olan gizli güçlerinin farkına varmaları ve bu sayede potansiyellerini gerçekleştirmeleri için kullanılır.
• Dil ve matematik alanlarına ek olarak resimde, sporda, müzikte, dansta, iletişimde, doğaya yakın olmak da birer zekâ alanıdır ve önemlidir.

Çoklu Zekâ Kuramının İlkeleri

• İnsanlar çok farklı zekâ türlerine sahiptir.
• Her insanın kendine özgü bir zekâ profili vardır. İnsanlar tüm zekâ boyutlarına sahip olarak dünyaya gelirler, ancak zekâ boyutlarından bir ya da ikisi kalıtımsal olarak baskındır.
• Zekâların her biri insanda farklı bir gelişim sürecine sahiptir.
• Bütün zekâlar tanımlanabilir ve geliştirilebilir. Zekâ öğrenme-öğretme etkinlikleriyle (çevresel düzenlenmeyle) geliştirilebilir.
• Zekâ çok yönlüdür ama kendi içinde bir bütündür.
• Her bir zekânın gelişimi kendi içinde değerlendirilmelidir.
• Her bir zekâ hafıza, dikkat, algı ve problem çözümü açısından farklı bir sisteme sahiptir.
• Kişisel yapı, kültür, kalıtım, inançlar ve tutumlar zekâların gelişimi üzerinde etkiye sahiptir.
• Yaptığımız çok basit işlerde bile farklı zekâ alanlarını kullanırız. Bir zekânın kullanımı esnasında diğer zekâlardan da faydanılabilir.

Çoklu Zekâ Kuramı

• Sosyal-Kişiler Arası Zekâ
• Görsel-Uzamsal Zekâ
• Doğa Zekâsı
• İçsel-Öze Dönük Zekâ
• Bedensel-Kinestetik Zekâ
• Müzikal-Ritmik Zekâ
• Mantıksal-Matematiksel Zekâ
• Sözel-Dilsel Zekâ

Çoklu Zekâ Kuramına Göre Zekânın Boyutları ve Özellikleri

1. Sözel-Dilsel Zekâ

Bu zekâsı ön planda olan kişilerin işitsel yetenekleri çok gelişmiştir, okumayı ve yazmayı severler, kelime oyunları oynamaktan hoşlanırlar, gelişmiş kelime hazineleri vardır, akıcı konuşurlar ayrıca isimler, tarihler, yerler gibi bilgileri zihinlerinde tutarlar.

Sözel-dilsel zekâsı, bir bireyin kendi diline ait kavramları etkili bir biçimde kullanabilmesi kapasitesidir. Okuma, yazma, dinleme ve konuşma ile iletişim sağlama, bu zekânın en belirgin özellikleri arasındadır.

Meslek Grupları: Şairler, yazarlar, öğretmenler, spikerler, politikacılar, bu zekâ boyutunda sıklıkla karşımıza çıkan meslek grupları olarak sayılabilir.

Anahtar kavramlar: Kavram, sözcük, kitap, vurgu, telaffuz, ifade, okuma, yazma, konuşma, anlam, yorum, kompozisyon, şiir, gazete.

2. Mantıksal-Matematiksel Zekâ

Mantıksal düşünme, sayıları etkili kullanma, problemlere bilimsel çözümler üretme ve kavramlar arasındaki ilişkileri ayırt etme, sınıflama, genelleme yapma, matematiksel bir formülle ifade etme, hesaplama, hipotez test etme, benzetmeler yapma gibi davranışları gösterme yeteneğidir.

Bu zekâ türü gelişmiş olan insanlar nesneleri tanımlamada, analiz etmede ve problem çözmede başarılıdırlar. Bilimsel ve mantıksal düşünme, objektif gözlem yapma, sayıları etkili kullanma, elde edilen verilerden sonuç çıkarma, ayırt etme, sınıflama, genelleme, yargıya varma ve hipotez kurma yeteneklerini içerir.

Meslek Grupları: Matematikçiler, muhasebeciler, mühendisler, bilgisayar programcıları, istatistikçiler ve benzeri işlerle uğraşanlar mantıksal-matematiksel zekâsı güçlü olan bireylere örnek verilebilir.

Anahtar Kavramlar: Sayı, rakam, mantık, neden-sonuç, veri, muhakeme, idrak etme, analiz, sentez, hesaplama, kategori, sınıflandırma, formül, istatistik

3. Müziksel-Ritmik Zekâ

Bu zekâsı ön planda olan kişiler etrafındaki seslere çok duyarlıdır, müzikten hoşlanırlar.

Gardner düzenli olarak müzikle bir arada olan her insanın beste yapma, şarkı söyleme ve enstrüman çalma gibi müzikal etkinliklerde sahip olduğu bazı becerilerle başarılı olabileceğini belirtmektedir. Bu zekâsı gelişmiş bireyler notalara karşı duyarlı olurlar, müzik kulakları gelişmiştir. Bir besteci, bir müzisyen ya da bir şarkıcı gibi müzik formlarını algılama, ayırt etme ve ifade etme kabiliyetleri güçlüdür.

Meslek Grupları: Müzisyenler, koristler, orkestra şefleri ve besteciler

Anahtar Kavramlar: Melodi, ritim, nota, tempo, ahenk, ses, uyum, enstrüman, beste, şarkı, dinleme, kulak doygunluğu

4. Görsel-Uzamsal Zekâ

Bu zekâsı ön planda olan kişiler sanat etkinliklerinden hoşlanırlar, resimlere ve renklere ilgi duyarlar, zihinden nesnelerin üç boyutlu şeklini canlandırabilirler, harita ve grafikleri rahatça okurlar ve iyi bir yön duyguları vardır.

Üç boyutlu bir nesnenin şekil ve görüntüsünü hayal edebilme ya da başka bir deyişle, dünyayı doğru algılama üzerine gördüklerini yansıtabilme yeteneğidir.

Uzamsal zekâ, görsel düşünmeyi ve şekil / uzay özelliklerini şekillerle ve grafiklerle ifade etme, çizme, boyama ve şekil verme gibi davranışları kapsar.

Görsel / uzamsal zekâ, resimler ve imgeler zekâsı ya da görsel dünyayı doğru olarak algılama ve kişinin kendi görsel yaşantılarını yeniden yaratma kapasitesidir. Zihinlerde resimler yaratır ve bunları çizerler.

Meslek Grupları: Mimarlar, denizciler, pilotlar, heykeltıraşlar, ressamlar, izciler, avcılar, dekoratörler ve tasarımcılar uzamsal zekâlarını en üst düzeyde kullanırlar.

Anahtar Kavramlar: Resim, şekil, çizgi, renk, desen, biçim, tasarım, figür, harita, diyagram, pusula, plan, proje, film, görsel araç-gereç

5. Bedensel-Kinestetik Zekâ

Bu zekâsı ön planda olan kişiler bedenlerini çok iyi kullanırlar, spor yapmak gibi etkinliklerden hoşlanırlar, taklit yetenekleri gelişmiştir, konuşurken el ve kol hareketlerini sıklıkla kullanırlar. Bu zekâ boyutu düşünce ve duyguları ifade ederken problemleri çözerken bedeni kullanma yeteneğidir. Bedensel zekâsı yüksek bireyler sportif hareketleri, düzenli / ritmik oyunları kolayca uygulayabilirler. Spor yapmayı, dans etmeyi severler, el göz koordinasyonları, vücut kontrolleri iyidir. Beden dillerini sağlıklı biçimde kullanmaya yatkındırlar. Bedensel-kinestetik zekâ ile bir kişinin bir aktör, bir atlet ya da bir dansçı gibi düşünce ve duygularını anlatmak için vücudunu kullanmadaki ustalığı veya bir heykeltıraş, bir cerrah ya da bir tamirci gibi ellerini kullanma ve elleriyle yeni şeyler üretme kabiliyetleri kastedilir.

Meslek Grupları: Balerinler, sporcular, heykeltıraşlar, pandomim sanatçıları, cerrahlar, teknisyenler, aktörler, el işleri ile ilgilenenler bu zekâyı baskın olarak kullananlara örnek gösterilebilir.

Anahtar Kavramlar: Beden, vücut, denge, el becerisi, inşa etme, spor, drama, tiyatro, gösteri, koordinasyon üretme

6. Sosyal-Bireylerarası Zekâ

İnsanlarla ilişki kurma, diğer bireylerin ruh hallerini, duygularını, güdülenmişliklerini ve niyetlerini anlama ve davranışlarını yorumlama yeteneğine sahip olmadır.

Meslek Grupları: Politikacılar, liderler, psikologlar, öğretmenler, aktörler, turizmciler bu yeteneklerini iyi kullanan insanlardır.

Bu zekâ çevredeki bireylerle iletişim kurma, onları anlama, bu kişilerin ruh durumlarını ve yeteneklerini tanıma gibi davranışlara işaret eder. Arkadaş gruplarıyla vakit geçirmekten hoşlanırlar. İyi bir dinleyici olabilirler.

Anahtar Kavramlar: İnsanlar, ilişkiler, iletişim, etkileşim, anlaşma, iş birliği, birliktelik, empati, yüz ifadesi, jest, mimik, sosyalleşme, kulüpler.

7. İçsel (Öze Dönük) Zekâ

Bu zekâsı ön planda olan kişiler yalnız olmaktan ve yalnız çalışmaktan hoşlanırlar, kendilerinin kuvvetli ve zayıf oldukları alanları iyi bilirler, yalnız çalışmaktan hoşlanırlar özgüvenleri vardır ve bağımsızlığı severler. Bireyin kendisini, güçlü ve zayıf yönlerini, ruh halini, arzu ve niyetlerini anlama ve bu doğrultuda yaşamını planlama ve yönlendirme becerisine sahip olmalıdır. Bu zekâsı gelişmiş bireyler kendi duyguları ile nasıl baş edebileceğini bilme, kişisel problemlerini çözme, kendi hedeflerini belirleme, disiplinli olma, kendine güvenme gibi özellikleri gelişmiş kişilerdir.

Meslek Grupları: Din adamları, psikologlar, filozoflar öze dönük zekâları güçlü bireylere örnek verilebilir.

İçsel zekâ, kişinin kendisini tanıması ve kendi hakkında sahip olduğu bilgi ve anlayış ile çevresinde uyumlu davranışlar sergilemesi yeteneğidir.

Anahtar Kavramlar: Öz benlik, öz saygı, öz güven, öz denetim, bireysel sorumluluk zayıf ve güçlü yanlar, amaç belirleme, inzivaya çekilme, karakter, mizaç, huy.

8. Doğa Zekâsı

Doğa zekâsı ile bir kişinin bir biyolog yaklaşımıyla hayvanlar ve bitkiler gibi yaşayan canlıları tanıması, onları belli karakteristik özelliklerine bağlı olarak sınıflandırması ve diğerlerinden ayırt etme kabiliyeti veya bir jeolog yaklaşımıyla dünya doğasının bulutlar, kayalar veya depremler gibi çeşitli karakteristiklerine karşı aşırı ilgi ve duyarlı olması kastedilmektedir.

Meslek Grupları: Biyolog, veterinerler, ziraat mühendisleri, botanikçiler bu boyutta yer alan meslekler içinde sayılabilir.

Anahtar Kavramlar: Doğa, hayvan, bitki, canlı, ekolojik çevre, doğal kaynak, doğal olay, araştırma, inceleme, keşif, iklim, mevsim, sebze, meyve, fosil.