Anlatım Biçimleri – Anlatım Teknikleri Nelerdir?

Anlatım Biçimleri – Anlatım Teknikleri Nelerdir?

1. Öyküleyici Anlatım: Gerçek veya tasarlanmış bir olayın belli bir noktadan alınıp geliştirildiği ve sonuca ulaştırıldığı anlatım biçimidir. Öyküleyici anlatımda olay belirleyicidir. Olayın ilgi ve merak uyandıracak yönleri belirgin bir şekilde verilir. Olaylar aktarılırken belli bir sıra düşüncesi izlenir. Bu, alay acılığıyla iletilecek düşüncenin ve duygunun bütün olarak aktarılmasını sağlar. Genellikle roman, öykü bazen de hatıra ve mektup ve günlük türlerinde kullanılır. Öyküleyici anlatımda olay, kişi, zaman, mekan ve anlatıcı ortak öğelerdir.

• Olay örgüsü: Olay, anlatılacak, nakledilecek ve çatışma sonrası çıkan eylemdir. Olay örgüsü ise olayın estetik bir şekilde düzenlenmesidir.
• Zaman: Olay ya da olay örgüsünün gerçekleştiği süreye denir.
• Mekan: Olay ya da olay örgüsünün gerçekleştiği mekana denir.
• Anlatıcı: Anlatmaya bağlı metinlerde yazar anlatma görevini kendisi yapmaz. Bu görevi bir anlatıcıya verir. Anlatıcı olayları okura aktaran kurmaca kişidir. Anlatıcı olayı aktarırken kendine özgü bir bakış açısı geliştirir.Bunlar 3 tanedir.
  • I. İlahi (Tanrısal) bakış açısı: İlahi bakış açısı olayın içinde yer almamasına rağmen kahramanların düşüncelerini, ruhsal durumlarını, niyetlerini bilir. Kısacası görünen ya da görünmeyen her ayrıntıyı bilip yorumladığı için bu adı almıştır.
  • II. Kahraman bakış açısı: Metnin asıl kahramanlardan birisidir. Bu anlatıcı, aynı zamanda olay örgüsünün bütün yükünü üstlenen asıl kahraman olabileceği gibi, daha da geri planda yer almış kahramanlardan biri de olabilir. Bir insanın sahip olduğu veya olabileceği bilme, görme, duyma, yaşama imkânları ile sınırlıdır.
  • III. Gözlemci bakış açısı: Gözlemlerini adeta bir fotoğraf tarafsızlığı ile okuyucuya nakleder. Bir “yansıtıcı” konumundadır. Çok daha az bilgilidir. Onun bilme, görme, duyma yetenekleri geçmiş ve geleceğe uzanmadığı gibi, kahramanların ruh hallerine de yetişemez. Hem üçüncü tekil hem de birinci tekil olabilir.

2. Betimleyici Anlatım: Bir varlığın ya da olayın göz önünde canlandırılacak şekilde anlatılmasıdır. Bu anlatımda betimlenen varlığın karakteristik özellikleri belirginleştirilir. Yani anlatılan kavram sözcüklerle resimleştirilir. Bir varlığım görüntü olarak algılanması, o varlığın ayırt edici özellikleriyle tasvir edilmesine bağlıdır. Bu nedenle betimlemede sıfatlara, zarflara, renk ve biçim ayrıntılarına çok yer verilir. Betimleyici anlatım işlevi açısından dörde ayrılır. Bilgi verici betimleme, gerçeği yansıtan betimleme, sanat işlevi olan betimleme, simgesel işlevi olan betimleme.

3. Coşku ve Heyecana Bağlı Anlatım (Lirik Anlatım): Lirik anlatımda dil “heyecana bağlı işlev”de kullanılır. Coşku ve heyecana bağlı anlatım daha çok şiir, roman, hikâye, tiyatro türlerinde kullanılır. Öyküleyici anlatımda bir olay ve durumun anlatılması; betimleyici anlatımda kişi, durum ve varlıkların betimlenmesi; lirik anlatımda ise duyguların ifade edilmesi esastır. Coşku ve heyecana bağlı anlatımlarda kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır.Öyküleyici anlatımlarda olay ve durumlar anlatılırken duygusal düşünceler katılmaz. Coşku ve heyecana bağlı anlatımda duygular ve içinde bulunulan ruh hali yansıtılır.

4. Destansı (Epik) Anlatım: Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır. Destan türünün yiğitçe havası vardır. Yapıp etmeler yani fiiller ön plandadır. Tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir. Etkileyici bir özellik taşır. Sürekli hareket vardır. Kelimeler mecaz ve yan anlamlarda kullanılabilirler. Şiir, destan, roman, hikâye, tiyatro, destansı anlatımın kullanıldığı türlerdir. Anlatımda abartıya yer verilebilir. Sanatlı bir dil kullanılır.

5. Emredici Anlatım: Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır. Emir, telkin, öneri anlamı taşıyan ifadeler yer verilir. Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır. Cümlelerde fiiller hakimdir. Uyulması beklenen bir üslubu vardır.(Zorlama anlamı vardır) Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır. Trafik kuralları, bazı eşyaların kullanma kılavuzları, ilaçların kullanma kılavuzları emredici anlatıma örnek verilebilir.

6. Öğretici Anlatım: Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır. Söz sanatlarına, kelimelerin mecaz anlamlarına yer verilmez. Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir. Daha çok nesnel cümleler kullanılır. Açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazılır. Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerekir. İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider. Gereksiz söz tekrarı yapılmaz. Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur. Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür. Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir. Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır. Tarihi metinler, Felsefi metinler, Bilimsel metinler gibi bölümleri vardır.

7. Açıklayıcı Anlatım: Bu metinlerde amaç okuyucuya bilgi vermektir. Genelde öğretici (didaktik) metinlerde bu anlatım türü kullanılır. Onun için makale, eleştiri gibi yazılarda, tarih, coğrafya gibi ders kitaplarında bu teknik kullanılır. Yazar, okuyucunun bilmediğini düşündüğü bilgileri okuyucuya aktarır. Onu bilgilendirir. Yazarda, bu bilgileri ben biliyorum, okuyucu bilmiyor, anlatayım da öğrensin anlayışı vardır. Klasik paragraflarda yani giriş, gelişme, sonuç cümlelerini içeren paragraflarda bu yönteme başvurulur. Önce giriş cümlesiyle konu ve bakış açısı verilir, sonra gelişme cümleleriyle yardımcı düşünceler aktarılır ve ana düşünce belirtilir. Paragraflarda ana düşünce genellikle sonda bulunur ilkesine uygun bir anlatım yöntemidir.

8. Kanıtlayıcı Anlatım: İnandırma, aydınlatma, kendi görüşünü kabul ettirme amaç edinilir. Kavramları tanımlama ve açıklama önemlidir. Okuyucu ve dinleyiciyi ikna etmek, düşündürmek ve üzerinde durulan konudan uzaklaşmamak için bazı kelime, kelime grupları ve cümleler tekrar edilir. Konuşmacı ve yazar üzerinde durduğu konuyu aydınlatmak ve düşüncelerini kabul ettirmek için örneklere başvurur. Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır.

9. Tartışmacı Anlatım: Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır. Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir. Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür. Gereksiz ifadelere yer verilmez. Karmaşık ve anlaşılması güç cümleler kullanılmaz. Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur. Savunulan ve karşı çıkılan görüşlere yer verilir. İki farklı bakış açısının olduğu konular bu türde işlenmeye daha elverişlidir. Fıkra, deneme, makale, röportaj gibi türlerde kullanılır.

10. Söyleşmeye Bağlı Anlatım (Diyalog): Jest ve mimikler anlatımın gücünü arttırır. Sohbet, mülakat ve diyalog, monolog metinleri söyleşmeye bağlıdır. Karşılıklı konuşmalar, bağlama ve konuşulan kişiye göre değişebilir. Görme ve işitmeyle kurulan iletişim önemlidir. Vurgu ve tonlama önemlidir. Hikâye, Roman, Tiyatro, Röportaj, Monolog söyleşmeye bağlı anlatımın kullanıldığı metin türleridir. Roman, hikâye ve tiyatrolardaki karşılıklı konuşmalara diyalog, iç konuşmalara ise monolog denir. Tekrarlar söyleşmeye bağlı anlatımlarda ifadeyi kuvvetlendirir. Söyleşmeye bağlı metinlerde anlatımın süresi sınırlandırılmalıdır.

11. Gelecekten Söz Eden Anlatım:

12. Düşsel Fantastik Anlatım:

13. Mizahi Anlatım: